Chương trình giáo dục phổ thông 2018 là gì? Các nghiên cứu
Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 là khung chương trình quốc gia mới của Việt Nam, định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học toàn diện. Khác với chương trình 2006, chương trình mới tiếp cận theo hướng mở, linh hoạt, cá nhân hóa quá trình học tập và tăng cường khả năng ứng dụng thực tiễn.
Giới thiệu về Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018
Chương trình Giáo dục Phổ thông (GDPT) 2018 là một chương trình giáo dục quốc gia được xây dựng và ban hành bởi Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam, chính thức có hiệu lực từ ngày 15/8/2018 theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT. Đây là kết quả của quá trình đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TW của Trung ương Đảng, với mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát triển con người toàn diện về đức, trí, thể, mỹ và kỹ năng sống.
Khác với chương trình GDPT 2006 vốn tập trung chủ yếu vào truyền thụ kiến thức, chương trình mới chuyển mạnh sang định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Điều này đồng nghĩa với việc thay đổi quan điểm về mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập. Chương trình được thiết kế theo hướng mở, linh hoạt, cho phép các địa phương, cơ sở giáo dục và giáo viên có không gian sáng tạo trong tổ chức dạy học.
Chương trình GDPT 2018 được phát triển dựa trên các nguyên lý giáo dục hiện đại và tham khảo kinh nghiệm quốc tế từ các nước có hệ thống giáo dục tiên tiến như Nhật Bản, Phần Lan, Canada. Việc xây dựng chương trình dựa trên cơ sở khoa học vững chắc về tâm lý học lứa tuổi, lý luận giáo dục và đặc điểm văn hóa - xã hội Việt Nam.
Mục tiêu tổng quát của chương trình
Mục tiêu tổng quát của chương trình là đào tạo ra những con người phát triển toàn diện, có phẩm chất đạo đức, năng lực học tập và làm việc, có khả năng thích ứng với thay đổi và hội nhập quốc tế. Chương trình định hướng hình thành cho học sinh những giá trị cốt lõi, kỹ năng thiết yếu trong thế kỷ 21 và thái độ sống tích cực, nhân văn.
Cụ thể, học sinh sau khi hoàn thành chương trình GDPT 2018 được kỳ vọng sẽ đạt được các mục tiêu sau:
- Phát triển toàn diện các phẩm chất yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm.
- Hình thành và phát triển các năng lực cốt lõi: tự chủ, tự học, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo.
- Có kiến thức cơ bản, hiện đại và gắn với thực tiễn trong các lĩnh vực: ngôn ngữ, toán học, khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, công nghệ, nghệ thuật, thể chất.
Bảng dưới đây tóm tắt mục tiêu của chương trình theo từng nhóm năng lực và phẩm chất:
| Nhóm phát triển | Nội dung cụ thể |
|---|---|
| Phẩm chất | Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm |
| Năng lực chung | Tự học, tự chủ, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo |
| Năng lực đặc thù | Ngôn ngữ, toán học, khoa học, công nghệ, tin học, nghệ thuật, thể chất |
Các phẩm chất và năng lực cốt lõi được định hướng
Chương trình GDPT 2018 định hướng phát triển toàn diện 5 phẩm chất chủ yếu và 10 năng lực cốt lõi, được xác định rõ ràng trong chương trình tổng thể. Các phẩm chất không chỉ là mục tiêu giáo dục mà còn là tiêu chí đánh giá sự hình thành nhân cách học sinh qua từng giai đoạn học tập.
Danh sách 5 phẩm chất chủ yếu:
- Yêu nước: hiểu và trân trọng các giá trị lịch sử, văn hóa, truyền thống dân tộc.
- Nhân ái: biết chia sẻ, đồng cảm, giúp đỡ người khác.
- Chăm chỉ: có tinh thần vượt khó, cần cù trong học tập và lao động.
- Trung thực: thật thà, thẳng thắn, biết nhận lỗi và sửa lỗi.
- Trách nhiệm: có ý thức với bản thân, gia đình, cộng đồng và đất nước.
Về năng lực, chương trình chia làm hai nhóm chính:
- Năng lực chung: tự học, tự chủ, giải quyết vấn đề, giao tiếp và hợp tác, sử dụng công nghệ thông tin.
- Năng lực đặc thù: bao gồm năng lực về từng môn học cụ thể như toán học, khoa học tự nhiên, văn học, lịch sử, công nghệ, tin học, mỹ thuật, âm nhạc và giáo dục thể chất.
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử giáo dục phổ thông Việt Nam, khái niệm năng lực được đưa vào làm trung tâm định hướng xây dựng chương trình, đồng thời cũng là tiêu chuẩn đánh giá đầu ra của người học.
Cấu trúc chương trình học theo cấp học
Chương trình GDPT 2018 được cấu trúc thành hai giai đoạn phát triển rõ rệt, tương ứng với quá trình trưởng thành về nhận thức, tư duy và hành vi của học sinh. Sự phân chia này giúp cá nhân hóa quá trình học tập và tăng tính định hướng nghề nghiệp ở bậc trung học.
- Giai đoạn giáo dục cơ bản (lớp 1–9): tập trung hình thành nền tảng kiến thức, phẩm chất và năng lực chung. Toàn bộ nội dung học là bắt buộc.
- Giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp (lớp 10–12): học sinh được lựa chọn môn học theo sở thích và mục tiêu nghề nghiệp. Có 3 nhóm môn học chính: Khoa học Tự nhiên, Khoa học Xã hội, và Nghệ thuật – Công nghệ.
Bảng phân bố giai đoạn học tập như sau:
| Cấp học | Giai đoạn | Đặc điểm chính |
|---|---|---|
| Tiểu học | Giáo dục cơ bản | Dạy học tích hợp, hình thành nền tảng ban đầu về năng lực |
| Trung học cơ sở | Giáo dục cơ bản | Tăng cường năng lực tự học, tư duy phản biện |
| Trung học phổ thông | Giáo dục định hướng nghề nghiệp | Học sinh chọn môn, chọn chuyên đề phù hợp định hướng nghề |
Cấu trúc chương trình theo hướng phân hóa và cá nhân hóa này nhằm tạo điều kiện cho học sinh phát triển sở trường, phát huy tiềm năng và chuẩn bị tốt hơn cho bậc học sau hoặc thị trường lao động.
Sự khác biệt so với chương trình 2006
Chương trình GDPT 2018 được xem là một bước ngoặt trong cải cách giáo dục phổ thông tại Việt Nam khi so sánh với chương trình GDPT 2006. Những khác biệt không chỉ nằm ở cấu trúc chương trình, nội dung kiến thức mà còn ở cách tiếp cận giáo dục, phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập.
Điểm khác biệt quan trọng nhất là sự chuyển đổi từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực. Trong khi chương trình 2006 chú trọng truyền đạt kiến thức và kỹ năng theo môn học riêng biệt, thì chương trình 2018 yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn, từ đó hình thành năng lực cá nhân một cách bền vững.
So sánh giữa hai chương trình có thể tóm tắt như sau:
| Tiêu chí | Chương trình 2006 | Chương trình 2018 |
|---|---|---|
| Định hướng xây dựng | Tiếp cận nội dung | Tiếp cận năng lực |
| Phân hóa môn học | Học sinh học chung các môn | Học sinh lựa chọn môn phù hợp năng lực |
| Kiến thức | Khá nặng, thiên về lý thuyết | Giảm tải, gắn với thực tiễn |
| Đánh giá | Chủ yếu qua điểm số | Đánh giá quá trình, năng lực |
Thêm vào đó, chương trình mới áp dụng cách tiếp cận tích hợp ở cấp tiểu học và trung học cơ sở, giúp học sinh thấy được mối liên hệ giữa các lĩnh vực kiến thức. Ở trung học phổ thông, chương trình được thiết kế theo hướng phân hóa mạnh, cho phép học sinh học sâu các môn liên quan đến sở trường hoặc mục tiêu nghề nghiệp.
Chương trình tổng thể và chương trình môn học
Chương trình GDPT 2018 được chia thành hai bộ phận lớn: chương trình tổng thể và chương trình môn học và hoạt động giáo dục. Mỗi bộ phận đóng vai trò riêng nhưng có mối liên kết chặt chẽ trong việc định hướng và tổ chức giáo dục học sinh.
Chương trình tổng thể đóng vai trò là khung pháp lý và định hướng giáo dục toàn hệ thống. Nội dung chính bao gồm:
- Mục tiêu giáo dục phổ thông.
- Nguyên tắc xây dựng chương trình.
- Các phẩm chất, năng lực cần phát triển.
- Cơ cấu cấp học, giai đoạn giáo dục.
- Định hướng về tổ chức dạy học và đánh giá.
Chương trình môn học cụ thể hóa mục tiêu giáo dục thành nội dung, yêu cầu cần đạt, phương pháp giảng dạy và đánh giá cho từng môn học. Mỗi môn học có chương trình riêng, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi, cấu trúc kiến thức hiện đại và xu hướng phát triển của xã hội.
Toàn bộ chương trình được công bố và cập nhật trên cổng thông tin chính thức của Bộ GD&ĐT tại https://moet.gov.vn, giúp giáo viên, học sinh và phụ huynh dễ dàng tiếp cận và triển khai.
Đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá
Một trong những yêu cầu trọng tâm của chương trình GDPT 2018 là đổi mới phương pháp giảng dạy từ "dạy cái có sẵn" sang "dạy cách học, cách nghĩ và cách làm". Điều này đòi hỏi giáo viên không chỉ truyền đạt tri thức mà còn tạo môi trường để học sinh chủ động khám phá, hợp tác, phản biện và vận dụng.
Các phương pháp dạy học tích cực được khuyến khích áp dụng bao gồm:
- Dạy học dựa trên dự án (Project-based learning).
- Dạy học theo tình huống thực tiễn (Problem-based learning).
- Học tập hợp tác nhóm nhỏ.
- Dạy học phân hóa theo trình độ học sinh.
- Học qua trải nghiệm, thực hành, thí nghiệm.
Về đánh giá, chương trình 2018 nhấn mạnh đánh giá vì sự tiến bộ của học sinh. Việc kiểm tra không còn đơn thuần là đo lường điểm số mà bao gồm:
- Đánh giá thường xuyên (quan sát, hỏi đáp, sản phẩm học tập).
- Đánh giá định kỳ (bài kiểm tra viết, vấn đáp, trắc nghiệm).
- Đánh giá qua hồ sơ học tập (portfolio), dự án cá nhân hoặc nhóm.
Tổ chức dạy học linh hoạt và lựa chọn môn học
Một điểm nổi bật của chương trình GDPT 2018 là cho phép học sinh bậc trung học phổ thông được lựa chọn môn học và chuyên đề theo định hướng nghề nghiệp cá nhân. Đây là cơ chế mở, tăng tính tự chủ cho người học, đồng thời giúp phân luồng giáo dục hiệu quả hơn.
Ở cấp THPT, mỗi học sinh bắt buộc học:
- 7 môn học bắt buộc: Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ, Giáo dục thể chất, Giáo dục quốc phòng – an ninh, Giáo dục kinh tế và pháp luật, Hoạt động trải nghiệm – hướng nghiệp.
- Chọn 5 môn học từ 3 nhóm môn: Khoa học tự nhiên, Khoa học xã hội, Công nghệ – Nghệ thuật.
Mỗi trường có thể xây dựng tổ hợp môn học linh hoạt tùy vào điều kiện thực tế. Việc tổ chức dạy học theo tổ hợp đòi hỏi các cơ sở giáo dục phải có đủ giáo viên chuyên môn và cơ sở vật chất đáp ứng được nhiều lựa chọn khác nhau.
Triển khai và lộ trình áp dụng
Chương trình GDPT 2018 được triển khai theo lộ trình 5 năm, bắt đầu từ năm học 2020–2021. Bộ GD&ĐT quy định rõ thời điểm áp dụng cho từng khối lớp:
| Năm học | Khối lớp áp dụng |
|---|---|
| 2020–2021 | Lớp 1 |
| 2021–2022 | Lớp 2 và lớp 6 |
| 2022–2023 | Lớp 3, lớp 7 và lớp 10 |
| 2023–2024 | Lớp 4, lớp 8 và lớp 11 |
| 2024–2025 | Lớp 5, lớp 9 và lớp 12 |
Để hỗ trợ triển khai, Bộ GD&ĐT đã tổ chức các khóa bồi dưỡng giáo viên cốt cán, xây dựng kho học liệu số và tài nguyên mở tại cổng thông tin chính thức.
Thách thức và phản hồi từ thực tiễn
Mặc dù có nhiều đổi mới tích cực, chương trình GDPT 2018 vẫn gặp phải một số thách thức trong quá trình triển khai. Đáng kể nhất là sự thiếu hụt giáo viên được đào tạo bài bản về dạy học theo hướng phát triển năng lực, đặc biệt ở các môn mới như Tin học, Công nghệ, Hoạt động trải nghiệm – hướng nghiệp.
Phản hồi từ cơ sở giáo dục cho thấy:
- Nhiều trường thiếu điều kiện cơ sở vật chất để tổ chức các tổ hợp môn học linh hoạt.
- Giáo viên lúng túng khi áp dụng phương pháp mới và đánh giá năng lực.
- Có sự chênh lệch lớn giữa thành thị và nông thôn về khả năng tiếp cận chương trình.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia giáo dục đánh giá chương trình là một cải cách đúng hướng, phù hợp với xu thế giáo dục quốc tế và yêu cầu hội nhập. Thành công của chương trình phụ thuộc phần lớn vào năng lực triển khai tại cơ sở và sự phối hợp giữa nhà trường – giáo viên – phụ huynh.
Tài liệu tham khảo
- Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018). Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể. Truy cập từ: https://moet.gov.vn
- UNESCO (2019). Curriculum reform in Vietnam: An international perspective. Truy cập từ: https://unesdoc.unesco.org
- Nguyễn Thị Hồng Yến (2022). "Một số vấn đề thực tiễn trong triển khai chương trình GDPT 2018", Tạp chí Khoa học Giáo dục Việt Nam, số 191.
- World Bank (2020). Strengthening Teacher Education and Results in Vietnam. Truy cập từ: World Bank
- Trung tâm Phát triển Chương trình GDPT (2021). Báo cáo tổng kết triển khai chương trình GDPT mới năm thứ hai.
Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề chương trình giáo dục phổ thông 2018:
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 10